به گزارش جمهور پرس تهیه‌کننده سریال امام علی(ع) گفت:هیچ‌کس پای فیلمنامه امام علی(ع) را امضاء نکرد؛ جز رهبر انقلاب درباره سریال امام علی(ع) روایت‌ها و ناگفته‌های زیادی مطرح شده؛ سریالی که سال ۱۳۷۵ برای اولین بار روی آنتن رفت و تبدیل به یکی از مجموعه‌های پرطرفدار تاریخ تلویزیون شد. این سریال بارها بازپخش شده است، اما چرا این سریال آن‌قدر ماندگار شده سئوالی است که برای رسیدن به پاسخ آن شاید هنوز زمان لازم داریم ؟
به‌هرحال در گفت‌وگو‌های مختلف بازیگران و سازندگان این سریال بارها این سؤال را پاسخ داده‌اند که اول از همه فیلمنامه جذاب داود میرباقری عامل موفقیت این سریال است یا اینکه زبان دیالوگ‌های سریال امام علی(ع) براساس تاریخ بیهقی نوشته شده و دیالوگ‌هایی که در عین همه فهم بودن، دارای وزن، صلابت کلام و معنای خاص، بسیار فاخر بوده که توانسته نظر مخاطبان را به خود جلب کند.
این درحالی است که در عین حال دیالوگ‌های سریال، شبیه عمده آثار تاریخی که ثقیل حرف می‌زنند و مخاطب عام از آن سر در نمی‌آورد، نیست. یکی دیگر از عوامل موفقیت سریال حتماً شخصیت‌پردازی بازیگران کاربلد این مجموعه تلویزیونی است که عاملی بوده تا در ادوار مختلف بازهم سریالی پرمخاطب شناخته شود و گروهی براین باورند شخصیت‌هایی که در سریال امام علی(ع) در حد تیپ نماندند و شخصیت‌ها همه شناسنامه دارند.
البته فراموش نکنیم که حتی اگر بیننده‌ای درباره کسانی مثل ابوذر غفاری، مالک اشتر و دیگر یاران امام علی(ع) و نیز اردوگاه قطب شرّ مطالعه نداشته باشد به واسطه تطبیق صحیح و درست دیالوگ‌ها و روایت داستان با تاریخ با دیدن سریال پی به موقعیت هر شخصیت می‌برد و از سوی دیگر با برجسته کردن شخصیتی مثل قطام و ولید دایره اطلاعات بیننده‌ها را بالا برد.
در قدرت شخصیت‌پردازی سریال همین مقدار کافی است که بدانیم ابوذر غفاری تنها در یک اپیزود حضور داشت، اما تصویرش چنان استوار و قوی است که در حافظه‌ها حک شده است و مخاطبان براین باورند که کنار همه این رموز موفقیت، بازیگران خوب سریال است که همه در جایگاه خودشان درخشیدند.
هرچند نباید فراموش کنیم کنار انتخاب درست نقش مالک اشتر (داریوش ارجمند) که این قهرمان تاریخی را بسیار خوب به مخاطب نشان می‌دهد و شخصیت‌پردازی و ایفای نقش را دچار افراط و تفریط نمی‌کند، در عین حال بازیگران نقش‌های قطام، ولید، معاویه و خصوصاً عمر و عاص بسیار درخشیدند.
کنار همه این‌ها نباید از تیتراژ و موسیقی ماندگار سریال هم گذشت؛ استاد فرهاد فخرالدینی براساس عبدالقادر مراغه‌ای (موسیقی‌دان، نوازنده و هنرمند ایرانی قرن نهم هجری) موسیقی سریال را ساخت و حواسش بود که موسیقی متن گاهی باید حزین باشد و گاه شاد و تیتراژ ترکیبی از هر دو.
در تولید این سریال محمد بیک‌زاده کار تهیه‌کنندگی را به عهده داشت. وی فارغ‌التحصیل دکترا در رشته ادبیات و حقوق از دانشگاه مشهد مقدس و تهران و محقق و پژوهشگر در عرصه علوم دینی است. او در دهه ۱۳۶۰ مسئول طرح و برنامه گروه فیلم و سریال شبکه یک سیما بود و سریال امام علی(ع) را به عنوان اولین سریال بزرگ مذهبی پس از انقلاب تهیه‌کنندگی کرد.
بیک‌زاده مسلط به زبان و ادبیات عربی است و در پژوهش و تحقیق از منابع شیعی و اهل‌سنت برای سریال امام علی(ع) فعالیت داشت. البته او سریال ماندگار «بانو»، «قصه‌های کهن»، «کمند خاطرات»، «پدر»، «زیر چتر خورشید»، «ترنم» و سرمایه‌گذاری «پهلوانان نمی‌میرند» و تهیه‌کنندگی فیلم سینمایی «ساحره» را نیز در کارنامه‌اش دارد. به سراغ وی رفتیم و او به چند روایت قابل تأمل و خواندنی از مجموعه امام علی(ع) و البته نگرانی‌اش از وضعیت سریال‌سازی تلویزیون پرداخت.
تهیه‌کننده سریال امام علی(ع) ناگفته‌هایی را از ساخت این مجموعه تلویزیونی مطرح کرد که در میانِ آنها امضایِ رهبر انقلاب پایِ فیلمنامه سریال، ماجرای منقلب شدن بازیگران و سختی‌های ساختِ این مجموعه قابل توجه بود.
درباره سریال امام علی(ع) روایت‌ها و ناگفته‌های زیادی مطرح شده؛ سریالی که سال ۱۳۷۵ برای اولین بار روی آنتن رفت و تبدیل به یکی از مجموعه‌های پرطرفدار تاریخ تلویزیون شد. این سریال بارها بازپخش شده است، اما چرا این سریال آن‌قدر ماندگار شده سئوالی است که برای رسیدن به پاسخ آن شاید هنوز زمان لازم داریم ؟
به‌هرحال در گفت‌وگو‌های مختلف بازیگران و سازندگان این سریال بارها این سؤال را پاسخ داده‌اند که اول از همه فیلمنامه جذاب داود میرباقری عامل موفقیت این سریال است یا اینکه زبان دیالوگ‌های سریال امام علی(ع) براساس تاریخ بیهقی نوشته شده و دیالوگ‌هایی که در عین همه فهم بودن، دارای وزن، صلابت کلام و معنای خاص، بسیار فاخر بوده که توانسته نظر مخاطبان را به خود جلب کند.
البته فراموش نکنیم که حتی اگر بیننده‌ای درباره کسانی مثل ابوذر غفاری، مالک اشتر و دیگر یاران امام علی(ع) و نیز اردوگاه قطب شرّ مطالعه نداشته باشد به واسطه تطبیق صحیح و درست دیالوگ‌ها و روایت داستان با تاریخ با دیدن سریال پی به موقعیت هر شخصیت می‌برد و از سوی دیگر با برجسته کردن شخصیتی مثل قطام و ولید دایره اطلاعات بیننده‌ها را بالا برد.
در قدرت شخصیت‌پردازی سریال همین مقدار کافی است که بدانیم ابوذر غفاری تنها در یک اپیزود حضور داشت، اما تصویرش چنان استوار و قوی است که در حافظه‌ها حک شده است و مخاطبان براین باورند که کنار همه این رموز موفقیت، بازیگران خوب سریال است که همه در جایگاه خودشان درخشیدند.
هرچند نباید فراموش کنیم کنار انتخاب درست نقش مالک اشتر (داریوش ارجمند) که این قهرمان تاریخی را بسیار خوب به مخاطب نشان می‌دهد و شخصیت‌پردازی و ایفای نقش را دچار افراط و تفریط نمی‌کند، در عین حال بازیگران نقش‌های قطام، ولید، معاویه و خصوصاً عمر و عاص بسیار درخشیدند.
کنار همه این‌ها نباید از تیتراژ و موسیقی ماندگار سریال هم گذشت؛ استاد فرهاد فخرالدینی براساس عبدالقادر مراغه‌ای (موسیقی‌دان، نوازنده و هنرمند ایرانی قرن نهم هجری) موسیقی سریال را ساخت و حواسش بود که موسیقی متن گاهی باید حزین باشد و گاه شاد و تیتراژ ترکیبی از هر دو.
در تولید این سریال محمد بیک‌زاده کار تهیه‌کنندگی را به عهده داشت. وی فارغ‌التحصیل دکترا در رشته ادبیات و حقوق از دانشگاه مشهد مقدس و تهران و محقق و پژوهشگر در عرصه علوم دینی است. او در دهه ۱۳۶۰ مسئول طرح و برنامه گروه فیلم و سریال شبکه یک سیما بود و سریال امام علی(ع) را به عنوان اولین سریال بزرگ مذهبی پس از انقلاب تهیه‌کنندگی کرد.
بیک‌زاده مسلط به زبان و ادبیات عربی است و در پژوهش و تحقیق از منابع شیعی و اهل‌سنت برای سریال امام علی(ع) فعالیت داشت. البته او سریال ماندگار «بانو»، «قصه‌های کهن»، «کمند خاطرات»، «پدر»، «زیر چتر خورشید»، «ترنم» و سرمایه‌گذاری «پهلوانان نمی‌میرند» و تهیه‌کنندگی فیلم سینمایی «ساحره» را نیز در کارنامه‌اش دارد. به سراغ وی رفتیم و او به چند روایت قابل تأمل و خواندنی از مجموعه امام علی(ع) و البته نگرانی‌اش از وضعیت سریال‌سازی تلویزیون پرداخت.
* بگذارید گفت‌وگو را از اینجا آغاز کنیم که سریال‌های خوب، فاخر و اصطلاحاً الف‌ویژه‌های ماندگاری در گذشته ساخته شده که امروز به ندرت اتفاق می‌افتد. حداقل در چند سال اخیر که اصلاً نداشتیم و این روزها آقای میرباقری سریال «سلمان فارسی» را جلوی دوربین دارند و حضرت موسی(ع) که بعد از چند سال هنوز رسماً وارد مرحله پیش تولید نشده است. نکته اینجاست که چرا سریال‌سازی در این سطح کم‌فروغ شد؟
روایت و ساخت کارهای تاریخی تخصص نیاز دارد؛ در قدمِ اول باید با تاریخ آشنا بود و در وهله بعدی به ادبیات تاریخ اشراف پیدا کرد. شما نمی‌توانید کار تاریخی بسازید و یک دستی زبانی و در واقع یک همنواختی زبانی را رعایت نکنید. شما نمی‌توانید کار تاریخی بسازید و تطبیق با تواریخ مختلف نداشته باشید.
شما نمی‌توانید کار تاریخی بسازید و تکیه به تاریخ واقعی نداشته باشید. در گذشته، تهیه‌کنندگان طراح موضوع بودند و تهیه‌کننده باید دانش این کار را می‌داشت. متأسفانه امروز تعریفی که برای تهیه کننده به وجود آمده همه‌چیز در سرمایه‌گذاری و پول خلاصه شده است. در تعریف جدید تهیه کننده پول را از سازمان صداوسیما و نهادها و سازمان‌های دیگر می‌گیرند و میانِ عوامل توزیع می‌کنند. به واقع طراحی در کار نیست و طراحی را دیگری‌ای می‌کند که حالا خوب است یا بد، بحثِ دیگری است. اما کار تاریخی نیازمند همه این مواردی که اشاره کردم است و خیلی چیزها مضاف بر این‌ها نیاز دارد. طبیعتاً اگر کار تاریخی با این شرایط فعلی ساخته شود یا کار ضعیفی می‌شود و یا کاری تکراری. در مورد یکی از سریال‌هایی که اکنون در حال ساخت است یا به عبارتی در حال پیش تولید هست، با من یکی از دوستان صحبت کرد، گفتم قبل از آن شما به متر و معیاری که مقابل‌تان وجود دارد، نگاه کنید.
به عنوان مثال در مورد حضرت موسی(ع)، یک متر و معیاری مقابل ما قرار دارد به نام فیلم «۱۰ فرمان»! شما اگر بخواهید فیلمی درباره حضرت موسی(ع) بسازید یا باید بالاتر از این متر و معیار باشد و قدرتمندتر از ۱۰ فرمان ظاهر شود یا اصلاً ساخته نشود. البته ترجیح من این است که ساخته نشود. چون بالاتر از آن نمی‌توانند بسازند.
پیشنهاد من درباره ساخت سریالی درباره ایشان این است که دوستان پرداختن به حضرت موسی(ع) را از ابتدای تولد کنار گذاشته و اگر قرار است کاری ساخته شود از ماجرای حضرت به بعد را مدنظر داشته باشند. مثلا از رود اردن به هدایتِ یوشع نبی بپردازند. تا قبل از توقف حضرت موسی(ع) در رود اردن خیلی زیبا در همان فیلم ۱۰ فرمان گفته شده اما، بعد از آن را هنوز کسی روایت نکرده و بسیار بِکر و اصطلاحاً دست نخورده است. متأسفانه درباره ساخت درست و اصولی کارهای تاریخی روی موضوعات، عمیق فکر نمی‌شود و کسی هم حاضر نیست در کارهای تاریخی کار سخت انجام دهد.
بالاترین دستمزد در سریال امام علی(ع) به چه کسی داده شد؟
* امروز اگر فیلمسازی بخواهد سریال تاریخی بسازد اصول ساخت سریال تاریخی چیست؟ شما وقتی تهیه‌کننده سریال امام علی(ع) بودید ۱۹ ماه فیلمبرداری داشتید و حدود ۲۶۹ میلیون تومان هزینه این سریال شد. شاید برای بسیاری این مبلغ تعجب‌برانگیز باشد. چرا که از بازیگرانی استفاده کردید که دستمزدهای بیرونی‌شان بالای ۱۵۰ هزار تومان بود و در این پروژه ۷۰ هزار تومان گرفتند. چطور می‌توانیم کار بزرگ و تأثیرگذاری مثل سریال امام علی(ع) را ساخت که همه ارکان آن سرجای خودشان باشد؟
وظیفه کسانی که قرار و قصد بر تولید کارهای تاریخی دارند ابتدا این است که همه تواریخ را به خصوص تاریخ اسلام که بیشتر متون، عربی است و اندکی فارسی؛ این‌ها همه باید مطالعه شوند مشترکات این‌ها تفکیک و مفترقات دور ریخته شود. کاری که ما در سریال امام علی(ع) کردیم.
جالب است بدانید، عده‌ای در زمان پخش این سریال، شروع کردند به منفی‌بافی و علیه این سریال صحبت کردند. من لیست متون تاریخی که ۷۲ یا ۷۳ کتاب بود را به عنوان فهرست اعلام کردم و گفتم مأخذ و منبع ما این‌ها بودند و همه سکوت کردند. نتوانستند از این سریال ایراد تاریخی بگیرند، چون از موارد اختلافی بین مذاهب هوشمندانه صرف‌نظر کرد.
به دلیل اینکه اولین کاری بود در حوزه ائمه اطهار(ع) ساخته می‌شد همه ارکان با ظرافت و دقت بیشتری کار می‌کردند؛ چون حساسیت‌ها بسیار زیاد بود و از طرفی شاید غیرت ما قوی‌تر بود.
ماجرای تمجید رهبر انقلاب از فیلمنامه و کشف یک دیالوگ خنک
* شما فیلمنامه را محضر همه مراجع عظام تقلید خصوصاً رهبر انقلاب بردید که ایشان گویا روی فیلمنامه نکاتی هم داشتند.
ببینید همانطور که قبلا گفتم این سریال ویژگی‌های زیادی داشت و البته به دلیل اهمیت مذهبی آن نمی‌توانستیم سطحی کار کنیم بنابراین نظر مراجع و علما لازم بود بنابراین فیلمنامه را خدمت آنها بردیم، تا نظرشان را بدهند و اگر ایرادی بود مطرح شود. علما می‌گفتند فیلمنامه خوبی است اما هیچ‌کس همت اینکه زیرِ متن نکته‌ای بنویسد و یا به قولی همین تأیید را مکتوب کند را از خودش نشان نداد و تنها کسی که زیر فیلمنامه ما مطلبی نوشتند و از آن تمجید کردند رهبر انقلاب بود.
وقتی فیلمنامه از سوی رهبری پس از مطالعه و بازخوانی به دست ما رسید، در مرقومه‌ای پای فیلمنامه از ایشان بود که آن را تأیید کردند و از خداوند برای ما توفیق خواستند. اما نکته اصلی اینجا بود که در وهله بعدی آن‌قدر متن را با دقت خوانده بودند که جلوی یک دیالوگ نوشتند: “چه خنک!”. اتفاقاً درست نوشتند و آن دیالوگ را حذف کردیم.
البته نکته‌ای که لازم است، به آن اشاره کنم این است که ما در کارهای تاریخی دو سه گروه مدعی داریم؛ اول عامه مردم و اعتقادات‌شان است که نباید با آنها شوخی کرد. دوم دانشگاهیان و تاریخ‌دانان و سوم حوزویان. این سه گروه مدعی هستند و شما باید طوری سریالِ تاریخی را بسازید که پاسخ این سه گروه داده شود.
پاسخ گروه نخست، احترام به فهم و درک آنهاست؛ یعنی باید به فهم و درک مردم – مخاطبان – احترام گذاشت. پاسخ گروه دوم عدم تعارض تاریخی است؛ هرجا که خلاف تاریخ صحبت کنیم این‌ها مدعی خواهند بود و شما باید پاسخ بدهید. گروه سوم هم تعارض‌های دینی است که باید به اهالی حوزه‌های علمیه پاسخ بدهیم.
البته در این میان یک گروه پاسخ‌خواه دیگر هم وجود دارد که اهل ادب هستند و این سخت‌ترین کار است. کاری که ما در سریال «امام علی(ع)» کردیم گفتیم زبان معیار ما تاریخ بیهقی باشد و واقعاً آقای میرباقری از عهده این کار برآمد و اگر شما یکسری از مونولوگ‌ها و دیالوگ‌های سریال را مرور کنید به این واقعیت خواهید رسید که واقعاً بیشتر شعرند تا مونولوگ و دیالوگ!
* نکته‌ای که درباره تمجید رهبر انقلاب و نکات ایشان بر فیلمنامه سریال «امام علی(ع)» مطرح کردید بعدها آقای میرباقری گفتند این تمجید رهبر انقلاب پشتیبان بسیار جدّی برای پیشبردِ سریال شد.
همین‌طور است؛ ارتش به ما کمک کرد به واسطه آنچه آقای خامنه‌ای (مقام معظم رهبری) نوشتند، سپاه کمک کرد به واسطه همان نوشته‌ای که رهبر معظم انقلاب پایِ فیلمنامه سریال امام علی(ع) ثبت فرموده بودند. واقعاً با این نوشته کارمان را پیش بردیم و برای ما پشتیبان بود.
